Filozofia głębokiej ekologii

Pracownia na rzecz Wszystkich Istot odwołuje się do założeń filozofii głębokiej ekologii. Głęboka ekologia powstała jako nurt filozoficzny na początku lat 70. XX w. Jej inicjatorem był norweski filozof Arne Naess (1912-2009). Zrodziła się jako wyraz rozczarowania głównym nurtem kultury zachodnioeuropejskiej przesiąkniętej duchem konsumpcjonizmu oraz postępującą degradacją środowiska naturalnego. W kolejnych latach filozofia głębokiej ekologii stała się podwaliną dla ogólnoświatowego ruchu społecznego. 

W odróżnieniu od wielu innych podejść akcentujących potrzebę ochrony środowiska filozofia głębokiej ekologii ma charakter radykalny, co oznacza, że sięga do samych korzeni naszych obecnych problemów. Jeśli mamy skutecznie przeciwdziałać niszczeniu przyrody i jednocześnie ochronić nasz własny gatunek, niezbędne jest dotarcie do głębokich przyczyn kryzysu ekologicznego, a nawet szerzej kulturowego. W tym znaczeniu głęboka ekologia nie zadowala się powierzchownymi i doraźnymi rozwiązaniami pojawiającymi się w odpowiedzi na zagrożenia środowiskowe. Takie przedsięwzięcia jak zakładanie filtrów na kominy, czy organizowanie akcji sprzątania świata, bez głębszej refleksji i rozpoznania istotnych przyczyn problemów traktowane są z rezerwą i sceptycyzmem. Zamiast tego głęboka ekologia proponuje zadawanie głębokich, dociekliwych pytań, które w swym zamierzeniu mają dotrzeć do samego jądra problemu.

Dlaczego żyjemy, tak jak żyjemy? Jakie jest znaczenie życia? Jakie są najważniejsze cele w życiu? Których z wartości naprawdę, niezbędnie potrzebujemy? Dlaczego niszczymy przyrodę? Co to jest właściwy sposób życia?

Proces głębokiego zapytywania jest swoistą praktyką i prowadzi do zrewidowania pozycji, jaką człowiek zajmuje wobec innych istot oraz całej biosfery. Konsekwencją tego jest przyjęcie perspektywy biocentrycznej, w której najwyższą wartością jest samo życie. To nie tyle człowiek stanowi centrum wszechświata, jak to jest w podejściu antropocentrycznym, ile jest częścią większej całości zorganizowanej w postaci sieci życia. Wzajemne powiązania i współzależność są podstawową zasadą organizującą rzeczywistość i mają konsekwencje etyczne dla funkcjonowania człowieka.

Głębokie pytania służą również uzyskaniu pełniejszego wglądu obejmującego tożsamość człowieka. Dzięki nim możemy odkrywać kim w istocie jesteśmy, czego naprawdę potrzebujemy do życia i w jaki sposób możemy to osiągnąć respektując nasze głębokie związki z planetą. W ten oto sposób głęboka ekologia jest ścieżką samorealizacji oraz duchowego rozwoju. Urzeczywistnienie własnego potencjału jest możliwe wyłącznie w głębokiej relacji z samym sobą, innymi ludźmi oraz innymi istotami oplatającymi Ziemię w postaci sieci życia. Dopiero taka perspektywa pozwala na uzyskanie pełni własnego człowieczeństwa z jednoczesnym respektowaniem potrzeb innych istot oraz całej planety.

Filozofia głębokiej ekologii wychodzi od refleksji nad współczesnym światem , rozpoznania przyczyn naszych problemów, ale zmierza dalej, do podjęcia konkretnych działań wypływających z dokonanego wglądu w istotę obecnego kryzysu. W ten sposób na fundamencie filozofii stworzony został ruch społeczny grupujący osoby zaangażowane w podjęcie konkretnej pracy na rzecz uzdrowienia niekorzystnych zmian. 

Podsumowaniem przemyśleń dotyczących ekologii głębokiej było sformułowanie przez George`a Sessionsa i Arne Naessa ośmiu jej zasad:

1. Pomyślność oraz rozwój ludzkiego i pozaludzkiego życia na Ziemi są wartościami same w sobie (wartościami immanentnymi, przyrodzonymi) niezależnie od użyteczności pozaludzkich form życia dla człowieka.
2. Bogactwo i różnorodność form życia przyczyniają się do urzeczywistnienia tych wartości i same w sobie są wartościami.
3. Ludzie nie mają prawa ograniczania tego bogactwa i różnorodności, chyba że chodzi o zaspokojenie ich żywotnych, istotnych potrzeb.
4. Rozwój pozaludzkich form życia wymaga zahamowania wzrostu liczebności populacji ludzkiej. Rozkwit życia i kultury człowieka daje się pogodzić z takim obniżeniem.
5. Oddziaływanie człowieka na inne formy życia jest obecnie zbyt duże, a sytuacja ta gwałtownie się pogarsza.
6. Wymaga to poważnych zmian, szczególnie ekonomicznych, technologicznych i ideologicznych. Nowa sytuacja będzie całkowicie odmienna od obecnej.
7. W sferze ideologicznej chodzi przede wszystkim o ograniczenie wzrostu materialnego standardu życia na rzecz jakości życia. Wytworzy się głęboka świadomość różnicy miedzy tym, co ilościowo i jakościowo wielkie.
8. Ci, którzy zgadzają się z powyższymi założeniami, powinni czuć się zobowiązani do podjęcia pośrednich lub bezpośrednich działań na rzecz wprowadzenia w życie tych niezbędnych zmian.

Celem autorów było ukazanie, że możliwe jest zjednoczenie ludzkich wysiłków w celu ratowania przyrody. Nie jest tutaj istotne z jakich przekonań religijnych czy też filozoficznych wynikają te wysiłki ważne jest jedynie to, by wspólnie podejmować kroki w kierunku ratowania zagrożonego bogactwa przyrodniczego, chroniąc jednocześnie ludzkość przed katastrofą.

W obliczu tej zależności od przyrody, ale też skomplikowania i skali problemów, z którymi mamy obecnie do czynienia, skuteczne działanie dla przyrody bywa często paraliżowane przez strach i poczucie bezradności. Może to rodzić frustrację i wrażenie, że nie jest się w stanie sprostać potrzebom i przytłaczającej skali wyzwania, albo powodować skupienie się na wygodnych półśrodkach, które pozwolą zapomnieć o lęku, przykryć własną bierność lub poprawić samopoczucie.

Dlatego stworzyliśmy listę metod postępowania, dzięki którym zwolennicy i zwolenniczki filozofii ekologii głębokiej mogą z powodzeniem dostosować swój sposób życia do kierujących nimi przekonań i wartości.

 

Kierunki sposobu życia w ramach ruchu głębokiej ekologii

 

1. Doceniaj i praktykuj style życia, które można utrzymać powszechnie – takie, które może podtrzymać jedna planeta, bez niesprawiedliwości wobec ludzi i innych gatunków.
2. Nie eksploatuj ponad miarę żadnej formy życia jako środka dla osiągnięcia własnej korzyści czy spełniania zachcianek. Pamiętaj o ich wartości przyrodzonej i godności nawet wtedy, gdy korzystasz z nich jako zasobów.
3. Największym zagrożeniem dla przyrody i człowieka jest obecnie kryzys klimatyczny, dlatego działaj na rzecz ochrony klimatu, w tym pilnego odejścia od spalania wszystkich paliw kopalnych. Dąż do tego, by twój sposób życia był neutralny dla klimatu.
4. Praktykuj dobry umiar. Kryzys ekologiczny wynika między innymi z konsumpcjonizmu i kreowania sztucznych potrzeb.
5. Dąż do tego, by zaspokajać żywotne potrzeby, a nie kaprysy.
6. Wyklucz neofilię – umiłowanie tego, co nowe tylko dlatego, że jest nowe.
7. Staraj się utrzymywać i zwiększać wrażliwość oraz zrozumienie tego, aby wszyscy mogli cieszyć się dostateczną ilością zasobów i dóbr.
8. Troszcz się o sytuację w krajach rozwijających się i unikaj niezrównoważonego standardu życia utrzymywanego kosztem innych społeczności i przyrody.
9. Wybieraj taki standard życia, jaki jest potrzebny – utrzymuj globalną solidarność stylu życia.
10. Doceniaj i wybieraj, jeśli to możliwe, sensowną i potrzebną pracę, a nie po prostu zarabianie na życie.
11. Dąż do tego, by działać, a nie być zajętą/-ym.
12. Doceniaj etniczne, kulturowe i inne różnice wśród ludzi. Różnorodność jest bogactwem, a nie zagrożeniem.
13. Szukaj przede wszystkim głębi i bogactwa doznań, a nie ich intensywności.
14. Żyj prosto, a nie w skomplikowany sposób, próbując urzeczywistnić tyle aspektów pozytywnych doświadczeń, ile jest możliwe w każdym odstępie czasu.
15. Pielęgnuj życie we wspólnocie i pomagaj budować społeczeństwo obywatelskie.
16. Doceniaj, wspieraj lub bierz udział w produkcji lokalnej, na niewielką skalę.
17. Staraj się obcować z przyrodą, a nie zwiedzać po prostu piękne miejsca; unikaj konsumpcyjnej turystyki.
18. Na wrażliwych obszarach przyrodniczych przebywaj i mieszkaj „delikatnie i bez śladów”.
19. Szanuj i doceniaj wszelkie postaci życia, a nie tylko te, które uważane są za piękne, wyjątkowe lub pożyteczne.
20. Praktykuj weganizm lub wegetarianizm.
21. Pamiętaj, że utrzymywanie zwierząt udomowionych i towarzyszących nie może odbywać się kosztem dzikiej przyrody.
22. Staraj się chronić lokalne ekosystemy, nie tylko pojedyncze postaci życia, i traktuj własne wspólnoty społeczne jak część ekosystemów.
23. Nieustannie zwiększaj swoją wiedzę, aby lepiej zrozumieć świat i kierujące nim zależności – zarówno w przyrodzie, jak w społeczeństwie. Pamiętaj, że nikt nie zna odpowiedzi na wszystkie pytania a nasza wiedza o świecie nieustannie ewoluuje.
24. Słowa kształtują nasze postrzeganie rzeczywistości. Oprócz potępiania nadmiernej ingerencji w przyrodę jako niekoniecznej, nierozsądnej i pozbawionej szacunku, potępiaj ją jako bezczelną, karygodną, oburzającą i przestępczą bez potępiania ludzi odpowiedzialnych za tę ingerencję.
25. Staraj się działać rozsądnie i odważnie w konfliktach, nie uciekając się do agresji w słowach i czynach.
26. Bierz udział lub wspieraj akcje bezpośrednie nie oparte na przemocy, gdy inne sposoby działania zawiodą.