Pracownia na rzecz Wszystkich Istot odwołuje się do założeń filozofii głębokiej ekologii.

Głęboka ekologia powstała jako nurt filozoficzny, a następnie ruch społeczny na początku lat 70. XX w. Jej inicjatorem był norweski filozof Arne Naess (1912-2009). Zrodziła się jako wyraz rozczarowania głównym nurtem kultury zachodnioeuropejskiej przesiąkniętej duchem konsumpcjonizmu oraz postępującą degradacją środowiska naturalnego.

Arne Naess z żoną w ośrodku Pracowni w Dolinie Wapienicy, 1992 r. Fot. Archiwum Pracowni

W odróżnieniu od wielu innych podejść akcentujących potrzebę ochrony środowiska filozofia głębokiej ekologii ma charakter radykalny, co oznacza, że sięga do samych korzeni naszych obecnych problemów. Jeśli mamy skutecznie przeciwdziałać niszczeniu przyrody i jednocześnie ochronić nasz własny gatunek niezbędne jest dotarcie do głębokich przyczyn kryzysu ekologicznego, a nawet szerzej kulturowego. W tym znaczeniu głęboka ekologia nie zadowala się powierzchownymi i doraźnymi rozwiązaniami pojawiającymi się w odpowiedzi na zagrożenia środowiskowe. Takie przedsięwzięcia jak zakładanie filtrów na kominy, czy organizowanie akcji sprzątania świata, bez głębszej refleksji i rozpoznania istotnych przyczyn problemów traktowane są z rezerwą i sceptycyzmem. Zamiast tego głęboka ekologia proponuje zadawanie głębokich, dociekliwych pytań, które w swym zamierzeniu mają dotrzeć do samego jądra problemu.

Konferencja na temat filozofii głębokiej ekologii. Pierwszy od prawej John Seed, pierwszy od lewej Janusz Korbel. Warszawa, 1989 r. Fot. Archiwum Pracowni

Dlaczego żyjemy, tak jak żyjemy? Jakie jest znaczenie życia? Jakie są najważniejsze cele w życiu? Których z wartości naprawdę, niezbędnie potrzebujemy? Dlaczego niszczymy przyrodę? Co to jest właściwy sposób życia?

Proces głębokiego zapytywania jest swoistą praktyką i prowadzi do zrewidowania pozycji, jaką człowiek zajmuje wobec innych istot oraz całej biosfery. Konsekwencją tego jest przyjęcie perspektywy biocentrycznej, w której najwyższą wartością jest samo życie. To nie tyle człowiek stanowi centrum wszechświata, jak to jest w podejściu antropocentrycznym, ile jest częścią większej całości zorganizowanej w postaci sieci życia. Wzajemne powiązania i współzależność są podstawową zasadą organizującą rzeczywistość i mają konsekwencje etyczne dla funkcjonowania człowieka.

Głębokie pytania służą również uzyskaniu pełniejszego wglądu obejmującego tożsamość człowieka. Dzięki nim możemy odkrywać kim w istocie jesteśmy, czego naprawdę potrzebujemy do życia i w jaki sposób możemy to osiągnąć respektując nasze głębokie związki z planetą. W ten oto sposób głęboka ekologia jest ścieżką samorealizacji oraz duchowego rozwoju. Urzeczywistnienie własnego potencjału jest możliwe wyłącznie w głębokiej relacji z samym sobą, innymi ludźmi oraz innymi istotami oplatającymi Ziemię w postaci sieci życia. Dopiero taka perspektywa pozwala na uzyskanie pełni własnego człowieczeństwa z jednoczesnym respektowaniem potrzeb innych istot oraz całej planety.

Filozofia głębokiej ekologii wychodzi od refleksji nad współczesnym światem , rozpoznania przyczyn naszych problemów, ale zmierza dalej, do podjęcia konkretnych działań wypływających z dokonanego wglądu w istotę obecnego kryzysu. W ten sposób na fundamencie filozofii stworzony został ruch społeczny grupujący osoby zaangażowane w podjęcie konkretnej pracy na rzecz uzdrowienia niekorzystnych zmian.

Podsumowaniem przemyśleń dotyczących ekologii głębokiej było sformułowanie przez George`a Sessionsa i Arne Naessa ośmiu jej zasad:

1. Pomyślność oraz rozwój ludzkiego i pozaludzkiego życia na Ziemi są wartościami same w sobie (wartościami immanentnymi, przyrodzonymi) niezależnie od użyteczności pozaludzkich form życia dla człowieka.
2. Bogactwo i różnorodność form życia przyczyniają się do urzeczywistnienia tych wartości i same w sobie są wartościami.
3. Ludzie nie mają prawa ograniczania tego bogactwa i różnorodności, chyba że chodzi o zaspokojenie ich żywotnych, istotnych potrzeb.
4. Rozwój pozaludzkich form życia wymaga zahamowania wzrostu liczebności populacji ludzkiej. Rozkwit życia i kultury człowieka daje się pogodzić z takim obniżeniem.
5. Oddziaływanie człowieka na inne formy życia jest obecnie zbyt duże, a sytuacja ta gwałtownie się pogarsza.
6. Wymaga to poważnych zmian, szczególnie ekonomicznych, technologicznych i ideologicznych. Nowa sytuacja będzie całkowicie odmienna od obecnej.
7. W sferze ideologicznej chodzi przede wszystkim o ograniczenie wzrostu materialnego standardu życia na rzecz jakości życia. Wytworzy się głęboka świadomość różnicy miedzy tym, co ilościowo i jakościowo wielkie.
8. Ci, którzy zgadzają się z powyższymi założeniami, powinni czuć się zobowiązani do podjęcia pośrednich lub bezpośrednich działań na rzecz wprowadzenia w życie tych niezbędnych zmian.

Celem autorów było ukazanie, że możliwe jest zjednoczenie ludzkich wysiłków w celu ratowania przyrody. Nie jest tutaj istotne z jakich przekonań religijnych czy też filozoficznych wynikają te wysiłki ważne jest jedynie to, by wspólnie podejmować kroki w kierunku ratowania zagrożonego bogactwa przyrodniczego, chroniąc jednocześnie ludzkość przed katastrofą.