Problemy ochrony przyrody w Polsce według PROP

Państwowa Rada Ochrony Przyrody wysłała do Ministra Środowiska opinię dotyczącą najważniejszych współczesnych problemów ochrony przyrody w Polsce. Zawartość dokumentu jest obszerna – ilość wskazanych problemów pokazuje, że z ochroną polskiej przyrody nie jest najlepiej.

28 maja 2007 r. Państwowa Rada Ochrony Przyrody do Ministra Środowiska wysłała opinię, który jest załącznikiem uzupełniającym uchwałę PROP z 9 marca 2007 r., zatytułowanym „Stanowisko w sprawie kryzysu ochrony przyrody w Polsce”. PROP proponuje, aby był to materiał wyjściowy do dyskusji nad kierunkami i szczegółowymi metodami reformy systemu ochrony przyrody w naszym kraju.

Ilość wskazanych problemów, które wiążą się z ochroną przyrody w Polsce może jednak przerazić. Członkowie Rady zwracają uwagę na aż 77 różnych problemów, które dotyczą kilku aspektów działań dotyczących ochrony przyrody: polityki, prawa i organizacji, rozpoznania walorów przyrodniczych i planowania ochrony, finansowania, zarządzania chronionymi obszarami i siedliskami, zarządzania gatunkami, edukacji i świadomości społecznej.

Członkowie Rady napisali: „Poniższy zestaw przedstawia smutny obraz kryzysu, który narasta od lat. Apelujemy jednak, aby podchodzić do niego w sposób pozytywny – jako listy celów. Tylko przy takim wspólnym podejściu możemy sprawić, że rok 2007 stanie się przełomowy w ochronie przyrody. Dołóżmy wszyscy starań, aby w roku 2010 lista ta była znacznie krótsza, a skala opisanych w niej problemów mniejsza”.

Członkowie Rady zamieścili te problemy, co do których są zgodni, iż nie tylko są szczególnie istotne, ale można je też skutecznie ograniczyć.

Poniżej prezentujemy wszystkie problemy wskazane przez PROP

I. Problemy o charakterze politycznym.
- Nieprzestrzeganie przyrodniczych konwencji i porozumień międzynarodowych.
- Słabe postępy we wdrażaniu sieci Natura 2000.
- Iluzoryczność krajowej strategii ochrony różnorodności biologicznej.
- Dokumenty strategiczne i planistyczne w gospodarce nie uwzględniają ochrony przyrody, w tym Celu 2010.
- Słaba pozycja ochrony przyrody w administracji państwowej.
- Folgowanie lokalnym egoizmom.
- Niedostateczny system społecznych konsultacji ważnych decyzji.
- Słaba współpraca administracji ze środowiskami naukowymi i pozarządowymi.

II. Problemy prawne i organizacyjne.
- Brak jasno wskazanej odpowiedzialności za stan przyrody.
- Brak struktur wykonawczych w ochronie przyrody.
- Parki narodowe w stanie kryzysu.
- Prawo liberum veto dla samorządów wobec ochrony przyrody.
- Nietrwałość obszarowych form ochrony przyrody tworzonych przez samorządy.
- Niewystarczające powiązanie ochrony przyrody z zagospodarowaniem przestrzeni.
- Traktowania gospodarki leśnej jako nadrzędnej w zarządzaniu niektórymi formami ochrony przyrody.
- Nieskuteczność procedur ocen oddziaływania na środowisko w stosunku do ochrony przyrody i brak pełnej implementacji dyrektyw UE dotyczących tego zagadnienia.
- Zasady ochrony gatunkowej sprzeczne z przyrodniczymi Dyrektywami UE.
- Niewielki stopień egzekwowania przepisów karnych.
- Brak jednej straży lub policji przyrodniczej.
- Centralizacja wydawania zezwoleń na odstępstwa od zakazów.
- Znikome uprawnienia służb parków krajobrazowych.
- Nieskuteczna ochrona korytarzy ekologicznych.
- Brak otulin oraz ich znikome znacznie ochronne.
- Brak prawnych gwarancji dla prywatnych form ochrony przyrody.
- Konflikty wynikające z form własności terenów chronionych.
- Niektóre przepisy hamują niezbędne działania ochronne.
- Kryzys ochrony krajobrazu.
- Pozorna ochrona obszarów chronionego krajobrazu.
- Brak prawnej regulacji formy ochrony „narodowy geopark”.

III. Problemy związane z rozpoznaniem walorów przyrodniczych i planowaniem ochrony.
- Brak planów ochrony lub ich nieprzestrzeganie.
- Niski poziom zlecanych opracowań przyrodniczych.
- Słabe postępy w inwentaryzacji krajowych zasobów siedlisk przyrodniczych i gatunków.
- Niedostateczny monitoring przyrodniczy.
- Brak systemu informacji o działaniach ochronnych i ich efektach.
- Kompensacja przyrodnicza niewłaściwie planowana i realizowana.

IV. Problemy związane z finansowaniem.
- Niedostateczne finansowanie ochrony przyrody ze środków krajowych i niewłaściwa alokacja środków.
- Bariery organizacyjne utrudniające pozyskiwanie krajowych środków na ochronę przyrody.
- Niski stopień wykorzystania środków zagranicznych na ochronę przyrody.
- Niewystarczające wykorzystanie programu rolnośrodowiskowego.
- Błędy w systemach dopłat do rolnictwa ograniczają pozytywne efekty Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW).
- Niejasne zasady „płatności Natura 2000” w ramach osi II PROW.
- Niewłaściwy system odszkodowań za straty powodowane przez gatunki chronione.

V. Problemy praktyki zarządzania chronionymi obszarami i siedliskami.
- Niedokończony system krajowych obszarów chronionych w Polsce.
- Przesadna ingerencja w ekosystemy leśne parków narodowych i niektórych rezerwatów.
- Zmniejszanie roli ochrony ścisłej.
- Zaniechanie czynnej ochrony siedlisk, które takich działań wymagają.
- Zablokowanie powoływania użytków ekologicznych w Lasach Państwowych.
- Niedostatek martwego drewna w ekosystemach leśnych.
- Niedostatek powierzchni referencyjnych w lasach.
- Niewłaściwa polityka przestrzenna zalesiania.
- Minimalny udział naturalnych odnowień i zalesień.
- Brak dostatecznej ochrony drobnych enklaw przyrodniczych.
- Niedostateczna ochrona dolin rzecznych.
- Masowa regulacja i zabudowa hydrotechniczna niewielkich rzek i strumieni.
- Postępująca eutrofizacja Bałtyku – problem niezauważany i ignorowany.
- Niezadowalający postęp w ochronie przyrody nieożywionej.

VI. Problemy praktyki zarządzania gatunkami.
- Brak zróżnicowania zakazów w ochronie gatunkowej.
- Niedostateczne wykorzystanie stref ochrony dla niektórych gatunków.
- Odstrzały jako jedyna reakcja na „przegęszczenie” populacji chronionych zwierząt.
- Zakłócenie równowagi pomiędzy drapieżnikami a ofiarami.
- Modernizacje budynków, powodujące śmiertelność ptaków i zanik ich schronień.
- Brak skutecznej ochrony schronień nietoperzy.
- Kłusownictwo w wodach śródlądowych oraz lasach.
- Przyrodniczo nieefektywne systemy zarybień oraz zarządzania zasobami ryb.
- Nieskuteczna kontrola rybołówstwa morskiego.
- Gospodarka rybacka dopuszcza introdukcję groźnych gatunków.
- Introdukcja lub hodowla zwierząt łownych z gatunków obcych, w tym inwazyjnych.
- Brak skutecznej regulacji hobbystycznych hodowli obcych, inwazyjnych gatunków zwierząt.
- Powszechne stosowanie roślin z gatunków obcych, w tym inwazyjnych.
- Brak strategii postępowania z introdukowanymi, inwazyjnymi gatunkami obcymi.
- Brak azyli dla konfiskowanych zwierząt i roślin egzotycznych.
- Brak systemu znakowania okazów CITES.
- Niedostateczna ochrona ex situ chronionych i ginących gatunków roślin.

VII. Problemy dotyczące edukacji i świadomości społecznej.
- Przestarzały system nauczania zasad ochrony przyrody.
- Brak odpowiedniej informacji o sieci Natura 2000.
- Strach przed nowym.
- Antyprzyrodnicza kampania informacyjna władz.